Tvrđava Gradina značajna zbog svoje pozicije i kontinuiteta

DOBOJ – Područje Doboja je arheološki interesantno budući da se u njemu nalazi tvrđava Gradina, rimski kastrum sa civilnim naseljem u naselju Usora, kao i prvi lokalitet iz paleolita registrovan u BiH u naselju Makljenovac sa kontinuitetom naseljavanja u posljednjih 100.000 godina, izjavio je Srni viši kustos arheolog dobojskog Regionalnog muzeja Aleksandar Jašarević.

Jašarević kaže da dobojska tvrđava nije toliko arhitektonski značajna koliko je značajna za lokalnu zajednicu zbog svoje pozicije i kontinuiteta, te da na osnovu dosadašnjih istraživanja nema taj horizont ranije srednjovjekovne prošlosti, iz 12. i 13. vijeka, odnosno perioda kralja Dragutina Nemanjića.

On napominje da je 2016. godine vodio istraživanje dobojske tvrđave na lokalitetu ekonomskog objekta, gdje su pronađeni brojni predmeti koji datiraju od kraja 14. do 18. vijeka.

„Iskopavanja su rađena na području gornjeg grada uz veliku donžon kulu, gdje smo očekivali da ćemo dobiti najbolju stratigrafsku sliku i što se pokazalo kao dobro rješenje. Dubina tog objekta je oko tri i po metra, sa koje smo dobili čitav jedan presjek života na gradini“, navodi Jašarević.

Na osnovu pronađenih iskopina, on ocjenjuje da je tvrđava podignuta oko sredine 14. vijeka, najvjerovatnije kao utvrđeni dvorac, a najbogatiji slojevi vezuju se za period s kraja 16. i početka 18. vijeka, vrijeme Osmanskog carstva, kada su Turci vršili i najveće prepravke na objektu.

„Posebno je interesantan period 16. vijeka, na osnovu pronađene importovane keramike iz Turske, te bronzani svijećnjak, uglavnom luksuzne robe koja se vezuje za bogate porodice. U dobojskom muzeju izložen je taj bronzani svijećnjak, kojih ima možda desetak u Evropi, izrađen u obliku tulipana, što ukazuje na luksuz u našoj maloj tvrđavi“, ističe Jašarević.

Iz perioda do 16. vijeka pronađeno je pretežno vojno naoružanje poput vrhova samostrela, dijelova pločastog srednjovjekovnog oklopa, kao i dijelova keramike.

Jašarević je razočaran što nisu pronađeni nalazi iz ranije srednjovjekovne prošlosti, iz 12. i 13. vijeka, koji su, ako ih je i bilo, uništeni, budući da, iz arheološke perspektive, tvrđava nije toliko velika, a cijeli Donji grad je neupotrebljiv jer je već u 14. vijeku rađena nivelacija terena koja je nastavljena kroz osmanski period.

On podsjeća da je dobojski Regionalni muzej 2016. godine podnio zahtjev za uklanjanje betonskog bunkera Republičkom zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Srpske, koji je izašao u susret i dao dozvolu, ali uklanjanje nije realizovano.

„Prostora za istraživanje ima još na lokalitetu Gornji grad, nekih do 100 metara kvadratnih površine sjevernog bedemskog pojasa od gornje ugaone kule, pa sve do sadašnjeg betonskog bunkera. Isto tako, ostalo je u tom centralnom dijelu koji je trenutno narušen tom velikom konstrukcijom bine“, kaže Jašarević.

Prema njegovim riječima, dobojski muzej ima prostora, želje i mogućnosti da nastavi istraživanje, ali kao glavnu prepreku navodi finansijske okolnosti s obzirom na to i da je tvrđava u nezavidnom konzervatorskom položaju, da su gornji slojevi, kruna i bedem, oslabljeni i veoma statički nesigurni, te da je njen sadašnji izgled narušen rekonstrukcijom iz 2015. godine usljed nepostojanja saradnje između struka.

„Nije postojala nikakva sinhronizacija između Zavoda, Muzeja i Turističke organizacije grada, potpuno smo disfunkcionalni bili i dobili smo to što smo dobili – rekonstrukciju objekata koji nisu autentični, da kažemo, dobili smo urbani kič na spomeniku kulture“, ocjenjuje Jašarević.

On dodaje da ima prostora da se stvari poprave jer nije sve uništeno, ali da se u tom pravcu treba uspostaviti međusobna saradnja između stručnih domena.

„Tvrđava je jedan najvidljiviji spomenički kompleks u gradu i najvažnije je da njena vizuelizacija bude zadovoljavajuća i da se ispoštuje struka, uz te neke turističke potrebe“, kaže Jašarević i ističe da nekim turističkim potrebama ipak nije moguće udovoljiti.

Prema njegovim riječima, područje grada Doboja je arheološki interesantno budući da se u naselju Usora nalazi rimski kastrum, vojno utvrđenje nastalo u prvom vijeku nove ere oko kojeg se vremenom formiralo civilno naselje, a čiji su ostaci djelimično uništeni kopanjem kanala Liješanj, koji prolazi sredinom nekadašnjeg naselja.

„Prostora za istraživanje u kastrumu i van kastruma i dalje ima. Danas su očuvani samo bedemi kao zemljani nasipi, međutim, to su kameni bedemi koji su djelimično naknadno korišteni za igradnju dobojske tvrđave, kao i privatnih kuća. Kastrum je još u šestom vijeku razgrađen, kada je neposredno pored njega na lokalitetu Vila osnovano novo utvrđenje drugačijeg fortifikacionog tipa, takozvano ranovizantijsko utvrđenje, na području današnjeg naselja Makljenovac“, navodi Jašarević.

On napominje da je sa utvrđenjem na Vili komplikovanija situacija, jer je riječ o prostoru koji je uništen kamenolomom i gdje je izgrađena vila nekadašnjeg industrijalca Edvarda Pora, koja je srušena, a zemljište dato na upravljanje osnovnoj školi na Makljenovcu.

„Međutim taj lokalitet je i jedan od najznačajnijih u BiH jer je prvi lokalitet gdje smo registrovali i paleolit sa kontinuitetom naseljavanja od 100.000 godina“, ukazuje Jašarević.

(www.palelive.com / Srna)