Огласи
PRIJEDOR – Naziv grada Prijedora u istorijskim dokumentima prvi put se pominje u vrijeme Bečkog rata /1683-1699/, a više je pokazatelja po kojima se može zaključiti da je kao naseljeno mjesto postojao i ranije, izjavila je Srni kustos istoričar u Muzeju Kozare Nataša Tošanović.
Ona je pojasnila da se prvi pisani trag o toponimu Prijedor pojavljuje u izvještaju austrijske vojske svojoj komandi, gdje se među mjestima koje su njihove čete popalile pominje i „palanka Prijedor“.
„Tokom Bečkog rata, koji nosi i naziv Veliki turski rat, austrijske čete pod komandom grofa Adama Baćanija ratovale su u Bosanskoj krajini 1693. i 1696. godine protiv namjesnika DŽafer-paše i njegove vojske i iz tog vremena su izvještaji austrijskoj komandi sa pominjanjem palanke Prijedora“, rekla je Tošanovićeva.
Prema njenim riječima, slabljenjem Osmanskog carstva, a potom i mirovnim ugovorom u Sremskim Karlovcima 1699. godine, Turska je gubila posjede u Slavoniji, Lici, Krbavi i Boki, a sa teritorija koje su pripale Austriji, preseljavalo se i muslimansko stanovništvo povlačeći se pred Austrijancima.
„Vjeruje se da su muslimanske porodice koje su izbjegle iz Like došli na područje današnjeg Prijedora i današnji Stari grad izabrale za stanište. Zatekli su starosjedioce hrišćane, rijetko naseljene i malobrojne, kojima je to riječno ostrvo služilo za ispašu stoke“, dodala je Tošanovićeva.
Prema njenim riječima, izbjeglo muslimansko stanovništvo bira adu Svinjaricu zbog povoljnog položaja – s jedne strane prirodna granica je rijeka Sana, a sa ostale tri vještački kanal Berek, koji je prokopan i ispunjen vodom, što omogućava bolju zaštitu i lakšu odbranu od neprijatelja.
„Postojanje toponima ukazuje da lokalitet postoji kao naseljeno mjesto i odranije. Ime Svinjarica ukazuje na to da su ga naseljavali nemuslimani. U literaturi se ostrvo spominje i kao `plandište za svinje`“, naglasila je Tošanovićeva.
Muslimanske izbjeglice sa izgubljenih turskih teritorija potisnule su hrišćane sa riječnog ostrva koje će ubrzo dobiti naziv Turski grad, dok će dio Prijedora koji počinju naseljavati ti potisnuti hrišćani postati Srpska varoš.
„U Turskom gradu utvrđenje sagrađeno od drvenog materijala, opasano drvenim bedemima između kojih je nasut debeo sloj zemlje, koje se nazivalo palankom, podignuto je na brzinu i imalo privremeni karakter, a potom pretvoreno u grad, odnosno utvrđenje od kamena“, navela je Tošanovićeva.
Kalata, tvrdo zidana tvrđava od kamena, građena je vjerovatno za vrijeme sultana Mahmuda Prvog /1730-1754/, kao i prva džamija na tom ostrvu za koju je ostao natpis na kamenoj ploči da je podignuta 1747. godine.
„Tvrđava je bila opasana debelim zidom sa tri kule, visoke po 20 metara. Prva kula zvana Šuplja imala je svod ispod kojeg su mogla proći kola. Druge dvije su bile Grozdanića i Gradska, a na njima je bilo 15 topova. Jedan je sačuvan i nalazi se danas u lapidarijumu Muzeja Kozare. Tvrđavu su Austrijanci srušili 1890. godine, a njenim kamenom popločali ulice u novom dijelu grada“, rekla je Tošanovićeva.
Paralelno sa Turskim gradom, razvijala se i Srpska varoš, gdje je 1835. godine izgrađena prva Srpsko-pravoslavna osnovna škola, na mjestu današnjeg doma penzionera, a 1849. i crkva brvnara posvećena Svetoj Trojici, na mjestu gdje je danas zidani objekat ove bogomolje.
„Duž glavne ulice izgrađeno je i novo gradsko naselje Čaršija i 1839. godine čaršijska džamija. Sredinom 18. vijeka grad postaje samostalan kadiluk, a od 1757. godine i sjedište kapetanije. Kapetanova kuća bila je pored današnjih teniskih terena“, navela je Tošanovićeva.
Saobraćaj se odvijao rijekom Sanom, kojom je plovilo i po 70 lađa, preko Une i Save do Beograda, gdje su se prodavali gvožđe i gvozdene poluge, a kupovali so, šećer, kafa i druga roba.
„Lađe je vuklo šest do osam ljudi i do Beograda im je trebalo 15 dana. Kroz Prijedor je 1873. godine sagrađena željeznička pruga i grad se od tada širio prema željezničkoj stanici, a riječni saobraćaj je vremenom zamijenjen željezničkim“, dodala je Tošanovićeva.
(www.palelive.com / Srna)
