SPC – spasonosna formula za opstanak srpskog naroda

Kroz svih ovih 800 godina svog postojanja Srpska pravoslavna crkva /SPC/ bila je spasonosna formula za opstanak srpskog naroda, mišljenja je dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu istoričar Draga Mastilović.

U intervjuu Srni povodom jubileja – 800 godina autokefalnosti SPC, Mastilović ističe da su Srbi osamostaljenjem njihove Crkve, koje je izdejstvovao prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava, dobili srpski vid pravoslavlja – svetosavlje, koje je čuvalo svijest srpskog naroda ne samo kada je riječ o vjerskoj komponenti, već i nacionalnoj, što je bilo presudno u vijekovima u turskom ropstvu, ali i drugim teškim vremenima po srpski narod.

„Nema nikakve sumnje da je dobijanje autokefalnosti SPC imalo presudan značaj za srpsku državnost, a, pogotovo, za usmjeravanje srpskog naroda prema istočnom pravoslavlju, na čemu treba da zahvalimo Svetom Savi jer je njegovo opredjeljenje prema istočnom pravoslavlju i usmjeravanju srpske države u tom smjeru ostavilo značajne i duboke tragove“, navodi Mastilović.

Prema njegovim riječima, slobodno se može reći da je svetosavlje, koje je srpskom narodu došlo sa Svetim Savom i osnivanjem SPC, pomoglo da kroz vijekove Srbi ostanu ono što su bili i da danas budu ono što jesu.

TAMPON ZONA IZMEĐU KATOLIČANSTVA I ISLAMA

On ukazuje na činjenicu da je SPC nastala u vrijeme snažnih nastojanja Vatikana da srpski narod na ovim prostorima približi Rimokatoličkoj crkvi, a, malo zatim, i širenja Otomanske imperije, koja je, najčešće na brutalan način, vršila islamizaciju.

„Srpski narod je na ovim prostorima vijekovima bio tampon zona između katoličanstva i islama, s tim što je u takvim okolnostima i takvoj geopolitičkoj situaciji uvijek stradao i znatno se smanjivao. Istovremeno, srpski narod je snažno bio vezan za svoju Crkvu, koja je očuvala njegovu nacionalnu svijest i bazu“, pojasnio je Mastilović.

On napominje da je, s ciljem ostvarivanja projekcije da je Drina granica dva svijeta – istočnog /pravoslavnog/ i zapadnog /rimokatoličkog/, u 20. vijeku pokušano biološko uništenje srpskog naroda zapadno od Drine, u čemu se u dobroj mjeri i uspjelo, ali ne i definitivno.

Prema njegovom mišljenju, možda bi se i ostvarila nastojanja brojnih okupatora na ovim prostorima da iskorijene srpski narod da nije bilo crkvene strukture koju je uspostavio Sveti Sava, da on nije omeđio granicama eparhija etnički prostor srpskog naroda, što je dalo osnovu srpskoj državnosti.

Podsjećajući da je sjedište prve – Humske eparhije bilo u Stonu, a sjedište Zetske eparhije na Prevlaci, Mastilović naglašava da Srbi, zahvaljujući prostornom rasporedu eparhija, znaju gdje su u srednjem vijeku bile granice srpskog etničkog prostora, kao i gdje su one i danas, bez obzira na to da li i koliko ima pravoslavnih Srba na tom prostoru.

NAJTEŽI PERIOD ZA VRIJEME TURSKE OKUPACIJE

Profesor Mastilović siguran je da je najteži period za SPC i pravoslavni srpski narod bio u vrijeme Otomanskog carstva, te da su Turci bili daleko okrutniji okupator od Austrougarske.

„To se vidi i na primjeru islamizacije koja većinom nije bila na dobrovoljnoj osnovi. Uz nasilno prevođenje u islam bilo je i onih slučajeva kada je to činjeno zbog ugroženosti porodice ili egzistencije. To nije bilo nenasilno“, ističe Mastilović.

Prema njegovim riječima, u trenutku kada srpske srednjovjekovne države padaju pod tursku vlast – kao jedina institucija srpskog naroda ostaje SPC, koja je bila čuvar ne samo vjere, već i nacije.

„Pod svim okupatorima, kao svjesni element, ne samo u vjerskom, nego i u nacionalnom smislu, sveštenstvo, posebno monasi, bilo je pod posebnom prismotrom i posebnim terorom okupacionih vlasti“, ukazuje Mastilović.

On kao primjer navodi da austrijski namjesnik u Dalmaciji Lazar Mamula u jednom pismu ističe da nikada ne bi došlo do Vukalovićevog nacionalnog pokreta za oslobođenje u Hercegovini da nije bilo pravoslavnog monaštva, posebno iz manastira Duži.

„Imamo primjere kroz cijeli 19. vijek da upravo sveštenici, a posebno monaštvo, vode nacionalni pokret i drže glavu naroda uzdignutom, očekujući oslobođenje i ujedinjenje sa tadašnje dvije samostalne srpske države – Srbijom i Crnom Gorom“, podsjeća Mastilović.

Kada je riječ o periodu austrougarske okupacije srpskih etničkih prostora, Mastilović kaže da Habzburškoj monarhiji nisu smetale vjerske slobode, već srpsko nacionalno pitanje jer je to direktno zadiralo u njene interese.

„Zbog toga su oni sveštenike koji su se isticali u nacionalnom radu posmatrali kao neprijatelje svog režima. I zbog toga je veliki dio pravoslavnog sveštenstva stradao u Prvom svjetskom ratu, i to onaj koji se isticao u nacionalnom radu“, naglašava Mastilović.

STRADANJEM I GENOCIDOM NAD SRPSKIM NARODOM OBILJEŽEN 20. VIJEK

Profesor Mastilović naglašava da je 20. vijek obilježen stradanjem i genocidom nad srpskim narodom, dodajući da je to stradanje uvijek počinjalo stradanjem SPC i njenog sveštenstva kao nacionalno najsvjesnijeg elementa, uz intelektualnu elitu i građanski stalež.

„U Prvom svjetskom ratu dogodilo se veliko stradanje sveštenstva koje je smatrano glavnim nosiocem nacionalnog pokreta jer je imalo neposredan kontakt sa narodom. Narod je u sveštenstvo imao povjerenje, a ono je narodu moglo da usađuje ljubav prema slobodi i otpor prema okupatorskom režimu“, pojašnjava Mastilović.

Prema njegovom mišljenju, to je bilo izraženije u Drugom svjetskom ratu, kada je izvršen sistematski progon sveštenstva.

„Ubrzo se ispostavilo da su imali mnogo sreće oni koji su prognani u Srbiju jer oni koji nisu brutalno su ubijeni. U maju, junu, julu i avgustu 1941. godine stradao je svaki sveštenik koji je bio na dohvat ustaškim vlastima. Samo u BiH, stradali su mitropolit Petar Zimonjić i episkop banjalučki Platon Jovanović. Nakon toga, počinje i stradanje ostalog sveštenstva“, napominje Mastilović.

On ukazuje i na činjenicu da SPC i njeno sveštenstvo u Drugom svjetskom ratu nisu bili samo na udaru ustaša.

„U zimu 1941. godine, u takozvanim lijevim skretanjima u Hercegovini i Crnoj Gori, partizani su na najbrutalniji način ubili određeni broj sveštenika i monaha“, rekao je Mastilović.

On je mišljenja da je za SPC teže vrijeme bilo pod komunističkom vlašću u socijalističkoj Jugoslaviji nego u vrijeme austrougarske okupacione uprave.

„Nakon što je preživio unijaćenje i islamizaciju, za srpski narod je najteži period bio od 1945. do devedesetih godina prošlog vijeka. Socijalistička Jugoslavija ni u jednom segmentu nije bila vjerski tolerantna. Neposredno poslije Drugog svjetskog rata, imamo fizičko stradanje sveštenstva, a, potom, počinje gušenje SPC na razne načine do 1990. godine“, tvrdi Mastilović.

On navodi da su sveštenici koji su i dolazili do nekih pozicija ili zvanja bili kontrolisani i praćeni od službe državne bezbjednosti jer su smatrani nosiocima nacionalizma.

OČUVATI SRPSKE ETNIČKE TERITORIJE I NACIONALNU SVIJEST

Profesor Mastilović ocjenjuje da je oslobađanjem od stega jednopartijskog komunističkog sistema došlo do oslobađanja SPC, a time i naroda.

„U posljednjem odbrambeno-otadžbinskom ratu uloga sveštenstva bila je da narod ponovo privuče Crkvi, usadi u njega vjeru i u fokus običnog puka stavi velike teologe kao što su vladika Nikolaj Velimirović i Ava Justin Popović. Taj iskreni povratak naroda vjeri bio je spasonosan za Srbe na ovim prostorima jer su apsolutno neodvojivi srpska pravoslavna vjera, srpsko svetosavlje i srpska nacionalna misao“, napominje Mastilović.

S druge strane, on izražava bojazan da bi moglo brzo da se dogodi da srpskih pravoslavnih sveštenika bude više u inostranstvu nego u matičnim srpskim zemljama.

„Sveštenstvo ide za narodom koji sve češće i u sve većem obimu odlazi iz svojih matičnih zemalja – Srbije i Republike Srpske. Bojim se da se SPC sa narodom izmješta sa ovih prostora, ali je i to značajno jer gdje u dijaspori djeluje SPC tu je i srpsko nacionalno biće sačuvano“, ističe Mastilović.

On navodi da u dijaspori postoji mnogo udruženja, ali da se narod jedino iskreno okuplja oko Crkve, kojoj i jedino vjeruje.

„Ako išta sačuva srpsko nacionalno biće u dijaspori – sačuvaće ga SPC i zbog toga je njena uloga ogromna u očuvanju srpske nacije“, poručuje Mastilović.

Govoreći o ulozi SPC u budućnosti, Mastilović je ukazao da se ona odnosi na očuvanje nacionalne svijesti srpskog naroda i srpskog etničkog prostora jer još jedino SPC poznaje etničke teritorije koje je uspostavio Sveti Sava granicama eparhija.

„Da nije toga, danas u našem narodu ne bi bilo ni primisli da je Ston nekada bio srpska zemlja i da je tu bilo sjedište prve eparhije. SPC svojim granicama obilježava granice srpskog etničkog prostora na ovim prostorima jer istorijski procesi na Balkanu još nisu završeni“, smatra Mastilović.

On u ovaj kontekst dovodi i pitanje Kosova i Metohije, iznijevši stav da bi možda nekom i palo na pamet da se srpska država odrekne Kosmeta, ali da se SPC nikada neće niti može odreći južne srpske pokrajine.

„Nije prirodno da se odrekne svog bića, svoje Patrijaršije. Sve dok je to tako uloga SPC je odlučna“, zaključuje Mastilović, koji je član Organizacionog odbora Mitropolije dabrobosanske za obilježavanje 800 godina autokefalnosti SPC.

(www.palelive.com / Srna)