Odlazak Milovana Vitezovića, viteza srpske književnosti

BEOGRAD – Milovan Vitezović, bard srpke književnosti, preminuo je danas u Beogradu nakon duge i teške bolesti. Ljubitelji lika i djela ovog čovjeka kažu – otišao je u legendu, prebjegao je u Moravske Karlovce, fiktivno mjesto iz njegovog kultnog romana „Lajanje na zvezde“ objavljenog u 28 izdanja.

„Milovan Vitezović je ovom knjigom doživeo svoju mladost, ali i mladost onog ko je čita“, riječi su Ljubivoja Ršumovića koje dokazuju gorerečenu tezu.

Vitezovićev junak Mihajlo Knežević, dakako, noseći imenicu „knez“ u prezimenu, slično kao što je i Vitezović nosio imenicu „vitez“, preživio je mladost svih nas, a po svemu sudeći živjeće i mladost svih onih koji dolaze. Mladost uvijek viteški gine zbog ljubavi.

No, Vitezović svoje prezime nije pravdao samo u fikciji. Pravdao ga je i u životu. To nam, između ostalog, potvrđuje i njegov gest za vrijeme NATO agresije na Srbiju 1999. godine. Tada je kao glavni urednik umjetničko-zabavnog programa Radio-televizije Srbije (RTS) dobio naredbu da napravi spisak ljudi umjetničkog programa za prinudne odmore koji su po nepisanom pravilu značili i otpuštanje. On je poslao spisak sa samo jednim imenom – Milovan Vitezović. Zbog toga je zaista suspendovan i poslat na dugogodišnji prinudni odmor.

Svoj karakter već je pokazao u zbirci aforizama „Srce me je otkucalo“, koja je 1969. godine sa jedne strane podlegla cenzuri tako što je njen tiraž spaljen, dok su sa druge stane o njoj pisali i govorili Meša Selimović, Gustav Krklec, Branko Ćopić, Miroslav Egerić, Rajko Petrov Nogo i drugi. Spaljivanje tiraža prvog izdanja ove knjige, kako će priznati u više navrata, učinilo ga je slavnim.

„Ne vezujmo volove za rukovodeće stolove“, „Idiote imamo, nedostaje nam Dostojevski“, „Narod je dobio cilj – pojedinci sredstva“, „Živeo kongres mercedesa na Trgu Marksa i Engelsa“, pisao je aforizme protv vlasti kada ostali nisu smjeli da pišu. Mecedese (točak mercedesa nije točak istorije) u kojima se vozio Josip Broz Tito pominjao je i u pjesmi „Sa kolena na koleno“, koju je objavio u zbirci pjesama „Slobodnije od slobode“, a koju će kasnije pod nazivom „Otac mog oca“ snimiti Branimir Džoni Štulić.

„Od svega što će ostati od šezdeset osme, ostaće Vitezovićeva knjiga ‘Slobodnije od slobode'“, zapisao je svojevremeno Duško Trifunović govoreći o čuvenim studentskim protestima iz 1968. godine.

Milovan Vitezović rođen je u Vitezovićima, kod Kosjerića, 11. septembra 1944. godine. Školovao se u Tubiću, Kosjeriću, Užicu i Beogradu, diplomirao je na Filološkom fakultetu, Odsjek opšta književnost, potom i na Fakultetu dramskih umjetnosti, Odsjek dramaturgija. Bio je urednik u „Književnim novinama“, „Susretu omladine“ i u „Čiviji“.

Funkciju urednika igranih serija na RTS imao je od 1977. do 1991. godine, kada postaje glavni urednik umjetničko-zabavnog programa. Predavao je na Fakultetu dramskih umjetnosti u Beogradu i bio predsjednik Udruženja književnika Srbije. Pisao je pjesme, romane, eseje, kritike, aforizme, filmska i TV scenarije. Objavio je oko 50 knjiga u preko 200  izdanja, zastupljen je u preko 50 antologija srpske i svjetske poezije, proze, književnosti za djecu, aforizama, fantastike i televizijskih drama.

Svoju književnu generaciju opisao je u romanu „Milena iz Knez Mihajlove“, a zbirku filozofskih pjesama „Ispit kod profesora Miloša N. Đurića“ posvetio je svom čuvenom profesoru Milošu Đuriću, koji je tokom njemačke okupacije Beograda 1941. godine, za razliku od mnogih srpskih intelektualaca, odbio da potpiše „Apel srpskom narodu“. Ovaj apel od Srba zahtijevao je red i poslušnost, a kada je nakon odbijanja da potpiše profesora Đurića zaustavio profesor muzike, upozorio ga na posljedice i pitao zašto je odbio da potpiše, u istoriju je ušao Đurićev odgovor: „Lako je tebi. Ti u diple sviraš, a ja studentima etiku predajem“.

Nema sumnje da je Milovan Vitezović u profesoru Đuriću imao velikog uzora.

Vitezović je svoj ogromni doprinos u čuvanju od zaborava prijašnjih epoha ostavio u istorijskim romanima „Hajduk Veljko Petrović“, „Evropske godine kneza Miloša“, „Čarape kralja Petra“, „Simfonija Vinaver“, „Sinđelić se sa suncem smirio“, „Princ Rastko“ i drugima. Jedna od najgledanijih srpskih igranih serija „Vuk Karadžić“ snimljena povodom 200. godišnjice rođenja Vuka Stefanovića Karadžića rađena je po njegovom scenariju, a orgoman uspjeh doživjele su ekranizacije filmova rađenih po njegovim romanima „Lajanje na zvezde“ i „Šešir profesora Koste Vujića“. Čuvene su njegove dokumentarne istorijske serije „Gde cveta limun žut“, „Kraljevina Srbija“, „Kneževina Srbija“.

Bio je neumoran i pisao je svakog dana, što je potvrdio i u intervjuu za „Nezavisne novine“ koji je objavljen prije nešto više od tri godine.

„Pišem svakog dana. Moj moto je onaj naslov od Jurija Oleše: ‘Ni dana bez retka’. Šta će biti završeno kao celina, vredno objavljivanja, pokazaće se. Moje verovanje, kad negde zapne, jeste ono Vukovo: ‘Ne da se, ali će se dati!’ Dok se ne da, ostaje samo moja briga“, rekao je tada Milovan Vitezović za „Nezavisne“.

Za naš medij govorio je više puta, a autora ovih redova samo jednom u životu zabolio je vrat nakon što je glavu okreno za jednim piscem. Bilo je to u Beogradu prije deceniju i po kada je sreo Milovana Vitezovića kako hoda sa štapom. Prošao je tada ulicom kao što je prošao i našom epohom, dostojanstveno i viteški.

Bio je vitez srpske književnosti i predstavnik ove književnosti u svijetu.

Njegove knjige objavljene su na dvadesetak svjetskih jezika, a za svoj rad višestruko je nagrađivan u Srbiji i inostranstvu. Zanimljivo, primio je mnoge nagrade koje na ovaj ili onaj način nose  odrednicu „vitez“: primljen je u Red vitezova slovenske duhovnosti u Rusiji, gdje će dobiti i nagrade „Zlatni vitez“ i „Vitez“. List „Vitez“ uručio mu je nagradu za književnost, a dobio je i plaketu „Vitez srpske kulture“, tako da, kako će jednom priznati, viteza je bilo više nego njega samog. Vitez će i ostati.

(www.palelive.com / Nezavisne novine – Milan Rakulj)