Огласи
Izgradnja grada Smedereva je počela 1428. godine od strane Đurađa Brankovića, srpskog despota, drugog sina Vuka Brankovića i Mare, ćerke kneza Lazara. Izgradnji Smedereva je prethodilo teško vrijeme za Srbiju koja je bila na putu turskih osvajanja prema Ugarskoj, srpski vladari tog vremena su igrali dvostruku igru, čas na strani Ugara, čas na strani Turaka. Đurđev ujak, despot Stefan Lazarević (vladao od 1389. do 1427. godine), sin Lazara Hrebeljanovića je bio otomanski vazal, predvodio je srpske odrede u bitkama na Rovinama, kod Nikopolja i Angore. Stupio je i u vazalne odnose sa mađarskim kraljem Žigmundom od koga je dobio Mačvu, Beograd.
Nakon Stefanove smrti i gubitka Beograda, Đurađ prestonicu seli u Smederevo i počinje izgradnju malog grada od 1428. do 1439. kada počinje izgradnja velikog grada, ali i osvajanje Smedereva od strane Turaka. Nakon obnove srpske despotovine Segedinskim mirom 1444. godine, počinje obnova tvrđave i dovršetak velikog grada Smedereva.
Podizanje Smedereva
Podizanje nove prestonice u tako kratkom roku dovelo je do velikog naprezanja države, jer je na tako velikom gradilištu korišćena radna snaga iz cijele zemlje. Smederevo je postalo najveća srednjovjekovna srpska tvrđava i jedna od najvećih ravničarskih tvrđava u Evropi. Izgradnja nove prestonice bila je ishod snažne privrede i velikog bogatstva vladara.
Smederevska tvrđava 1880. godine
U novopodignutom gradu došlo je i do privrednog poleta, pa su ga dubrovački trgovci sve više posjećivali i u njemu se zadržavali zbog svojih poslova. U Smederevu je bilo i zanatlija stranaca, a među njima i onih iz gradova s obale Jadranskog mora.
„Vukov sin despot završio je Smederevo, a sultan Murat je mirovao u Jedrenu. Sam paša u punoj slavi svojoj udari na grad Smederevo čiju jačinu i neosetljivost pamet nije kadra da shvati i opiše“.
„Kakav grad, po jačini i neosetljivosti,
reći ćeš da je nebeska kula.
To je mjesto takvo da ti se čini,
kao da sunce u svom sjaju sipa biserna zrna.
U bedeme njegovih kula mogu udariti samo ribe,
svojim čelom, i svud oko njega iskopani su šančevi,
kao nebeske provalije.“
Đurađ Branković se 1414. ženi sa Jerinom (Irina Kantakuzenos) Kantakuzin, koja je porijeklom bila Grkinja. Jerina mu je bila druga žena, ime prve žene nije sačuvano (žena sa kojom je imao ćerku Jelenu i vjerovatno ćerku Maru), dok je sa Jerinom imao četiri sina (Todora, Grgura, Stefana i Lazara) i još jednu ćerku Katarinu.
Naučna istraživanja pokazuju veliki broj priča o Jerininim zlodjelima, koja se kreću u rasponu od: primoravanja trudnica da nose kamen, donošenja vrućeg hljeba s ruke na ruku do Rudnika čak iz Smedereva, od čega su Srbima gorjele ruke, nasilnog uzimanja mladića iz izvjesnog sela da joj budu ljubavnici (zbog jedne naročite tjelesne obdarenosti) po čemu se ponosno selo i danas zove, ubiranja poreza u regionu Užica u obliku kravljih jezika (jer je samo to voljela da jede), oduzimanja jaja svim srpskim seljacima i tako dalje.
Izgradnjom grada Smedereva je upravljao Jerinin brat Đorđe Kantakuzin, a Smederevo je građeno po ugledu na bedeme Konstatinopolja. U predanjima širom Srbije sačuvalo se sjećanje na zidanje Smedereva. Legenda i mit o zidanju Smedereva i prokletoj Jerini se prenosi sa koljena na koljeno, a legenda je uvijek jača od istine.
Kopija Esfigmenske povelje iz 1429. godine na kojoj su Grgur, Đurađ, Jerina i Katarina (Mara) Branković
O Jerini je u narodu ostala loša uspomena, pa je nazvana „prokleta Jerina“. Njeno je ime neizbrisivo vezano za izgradnju Smedereva, koje je podignuto za veoma kratko vrijeme uz ogromne žrtve koje je podnijelo stanovništvo Despotovine. Mnogima nije bila jasna svrha izgradnje ove ogromne tvrđave, pa su to pripisali Jerininom hiru, tim prije što je radovima upravljao njen brat Đorđe Kantakuzin. Koliko je to razmišljanje bilo rašireno u narodu vidi se i po tome što je još nekoliko građevina nazvano Jerininim, iako ona objektivno sa njima nije imala bilo kakve veze. Osim toga, Srbija je bila preplavljena Grcima, koji su zauzimali najistaknutija mjesta, koja su omogućavala bjesomučno pljačkanje naroda i enormno bogaćenje. Među ljudima koji su se obogatili preko noći je bio i drugi Jerinin brati Toma. Taj veliki uticaj Grka, ne bez razloga, pripisan je upravo Jerini.
Jerini se pripisuje i odlučujući uticaj pri slanju Mare Branković, njene i Đurđeve ćerke, u turski harem. Ne mogavši se na drugi način nagoditi sa Turcima, Đurađ je tokom 1435. godine udao ćerku Maru („carica Mara“) za sultana Murata II. Impulsivni Đurađ se dugo razmišljao da li da ćerku, jedva petnaestogodišnju, pošalje u harem i tek na nagovor Jerine je to učinio.
Slično ovome, Jerina se isto tako optužuje da je dozvolila da joj se druga ćerka Katarina, uda za grofa Ulriha II Celjskog. Dugačak je spisak svega onoga za čega se Jerina još optužuje. Ostala je poznata i po tome što je branioce Smedereva 1439.
godine ostavila bez hrane, koju je prodala da bi namakla novac za neke svoje potrebe. To je, navodno, bio osnovni razlog zašto se Smederevo predalo, iako se prije toga tri mjeseca odupiralo turskim napadima. O tome Mavro Orbin kaže: „kad su ovi uvidjeli da se više ne mogu odupirati (pošto je ovaj grad bio loše snabdjeven namirnicama usljed tvrdičluka Đurđeve žene Irene, koja je, da bi došla do novca, prodala svo žito), riješiše da se svojevoljno predaju Turčinu“.
Starina Novak
U pjesmi Starina novak i knez Bogoslav je opisan zulum proklete Jerine:
…Veli njemu Starina Novače:
„Pobratime, kneže Bogosave,
kad me pitaš, pravo da ti kažem –
jest mi bilo za nevolju ljutu.
Ako moreš znati i pamtiti
kad Jerina Smederevo gradi,
pa naredi mene u argatluk,
argatovah tri godine dana,
a ja vukoh drvlje i kamenje
sve uz moja kola i volove –
i za pune do tri godinice
ja ne stekoh pare ni dinara,
ni zaslužih na noge opanke.
I to bih joj, brate, oprostio!
Kad sagradi Smedereva grada,
onda stade pa i kule zida,
pozlaćuje vrata i pendžere,
pa nametnu namet na vilajet,
sve na kuću po tri litre zlata –
to je, brate, po trista dukata!
…uzeh budak, s čim sam argatovo,
pa s budakom odoh u hajduke,
pa se niđe zadržat ne mogoh
u državi Jerine proklete,
već pobjegoh do studene Drine,
pa se maših Bosne kamenite.
A kad dođoh blizu Romanije,
tu sam turske svatove susreo –
oni vode kadunu đevojku…
…Evo ima četr’est godina,
Romaniju goru obiknuo,
bolje, brate, nego moje dvore;
jer ja čuvam druma kroz planinu,
dočekujem Sarajlije mlade,
te otimam i srebro i zlato
i lijepu čohu i kadifu,
odijevam i sebe i društvo;
a kadar sam stići i uteći
i na strašnu mjestu postajati –
ne bojim se nikoga do Boga!”
Zakopano blago
U maju mjesecu u smederevskoj tvrđavi arheolozi su pronašli grobnicu iz 14. vijeka i u njoj skelet mlađe žene, pored kojeg je bio par zlatnih minđuša sa grbom Nemanjića / foto: Novosti
Pad Smedereva i Bosne pod tursku vlast
Pad Carigrada 1453. godine je odjeknuo tadašnjom Evropom. Mehmed II Osvajač je odmah od srpskog vladara samouvjereno zatražio predaju Smedereva. Naredne, 1454, godine on je bezuspješno opsjedao grad. Snažna artiljerijska vatra omogućila je napadačima da zauzmu spoljni zid smederevskog utvrđenja, ali ne i da osvoje grad, pa je sultan nerado podigao opsadu i vratio se u svoje zemlje. Sljedeća opsada Smedereva uslijedila je 1456. godine, u vrijeme osmanlijskog pohoda Mehmeda II na Beograd. Tom prilikom Turci su spalili podgrađe, ali je napad uz velike gubitke ipak odbijen. Bio je to jedan od rijetkih neuspjeha u tridesetogodišnjoj vladavini Sultana Mehmeda II Osvajača.
1456. godine umire Đurađ Branković, ubrzo nakon toga i Jerina i novi despot Srbije postaje Đurđev i Jerinin sin Lazar Branković koji vlada samo dvije godine, zbog iznenadne smrti 20. januara 1458. u Smederevu. Lazar nije imao muših potomaka, već samo tri ćerke Jelenu (Jelaču, Mariju), Irinu (Jerinu) i Milicu. Početkom februara 1458. godine zemljom je upravljalo namjesništvo koje su sačinjavali braća Anđelović. Poslije raznih peripetija, odlučeno je da vlast pripadne najmlađem sinu Đurđa Brankovića, despotu Stefanu Brankoviću. Za života je Stefan bio osljepljen i jedno vreme je živio povučeno.
Bosanski kralj Stefan Tomaš je na saboru u Trebinju ponudio rješenje oko Smedereva. Ponudio je da se ćerkom umrlog despota Lazara, Jelenom (Jelačom, Marijom) oženi njegov sin Stefan Tomašević, planirajući da tako u miraz dobije i ostatke despotovine. Ugarski kralj se saglasio sa ovom odlukom, ne pitajući srpskog despota Stefana. 1. aprila 1459. obavljeno je vjenčanje Stefana Tomaševića i Jelače, pa je tako u miraz bosanski kralj dobio i Srpsku despotovinu. Despot Stefan je zbačen sa trona 8. aprila 1459, a zatim je napustio Srbiju.
Mehmed Anđelović je stigao pod Jajce, gdje mu je dojavljeno da se kralj Stefan sklonio u utvrđeni Ključ. Poslije dužeg otpora, kralj je pristao da krajem juna preda grad. Kralj Stefan je potom sproveden do Jajca, koje su u međuvremenu predalo Mehmedu II. Tu je on izveden pred sultana koji ga nije htio ni pogledati, već ga je odmah dao da mu se odrubi glava. Po njegovoj naredbi je na licu mjesta pogubljen i kraljev stric Radivoj, dok su njegov brat i sestra po ocu odvedeni u Carigrad i prevedeni u islam.
Poslije ovoga su i preostale utvrde u kraljevini Bosni otvorile svoje kapije i predale se osvajačima.
Legenda o prokletoj Jerini u Bosni
Veliki broj gradova u Srbiji i Bosni i danas nosi ime Jerine, dok se za neke kaže da ih je od Turaka branila „prokleta Jerina“. Za stari grad u Prači se kaže da je grad „proklete Jerine“, a da se sa čankovima iz Vrhprače u grad distribuisalo mlijeko. Nedavno je kod Rogatice, u selu Stari Brod otkriven stari vodovod, za koji narod kaže da je sa Bokšanice prokleta Jerina od podanika sa područja sadašnje opštine Rogatica dobijala mlijeko u svom dvorcu na desnoj obali Drine.
Extra